🎥Η ταινία «Το τελευταίο σημείωμα» του Παντελή Βούλγαρη γυρίστηκε το 2017 στα Χανιά στο φρούριο Ιτζεδίν, όπου μαρτύρησαν σε μια μακρά περίοδο της ιστορίας εκατοντάδες σπουδαίοι αγωνιστές της Ελευθερίας.
🧾Το σενάριο, που σεβάστηκε απόλυτα την ιστορία, γράφτηκε από την Ιωάννα Καρυστιάνη και τον ίδιο το σκηνοθέτη σύζυγό της, Παντελή Βούλγαρη.
📽️ Η ποιότητα της ταινίας είναι καρπός της μακρόχρονης δουλειάς και της ωριμότητας των δύο δημιουργών που είχαν τάξει στη ζωή τους να απαθανατίσουν στον κινηματογράφο τη ζωή και τη θυσία του Ναπολέοντα Σουκατζίδη. «Το χρωστούσαμε σ’ αυτόν το μεγάλο ταπεινό ήρωα», είπε ο Π. Βούλγαρης.
👉Όπως είναι φυσικό, στην ταινία υπάρχουν μυθοπλασίες, αφού δεν είναι ντοκιμαντέρ, αλλά κινηματογραφικό έργο. Εκπληκτική είναι η απόδοση των ρόλων απ’ όλους τους ηθοποιούς.
✔️Ιδιαίτερα ο πρωταγωνιστής Ανδρέας Κωνσταντίνου στο ρόλο του Ναπολέοντα Σουκατζίδη και ο Αντρέ Χένκε στο ρόλο του Καρλ Φίσερ, διοικητή του Χαϊδαρίου (Απρίλιος ως Σεπτέμβριος του 1944), που ήταν μέλος των Ες Ες από το 1931 και του ναζιστικού κόμματος από το 1932, μέθυσος και βάναυσα βίαιος, ακραιφνής υποστηρικτής του Εθνικοσοσιαλισμού. Επίσης η Μελία Κράιλινγκ στο ρόλο της φιλολόγου Χαράς Λιουδάκη, αρραβωνιαστικιάς του Ναπολέοντα Σουκατζίδη. Οι δύο πρώτοι ρόλοι είναι δύσκολοι, καθώς ο Α. Κωνσταντίνου έπρεπε να πείσει για τη δύναμη και το φως των ιδανικών του Ναπολέοντα Σουκατζίδη, που νίκησαν τη βία και το σκοτάδι του φασισμού, το απάνθρωπο μίσος και τη βαρβαρότητα του οποίου ανέδειξε άριστα ο Αντρέ Χένκε στο ρόλο του γερμανού διοικητή.Ενώ η Μελία Κράιλινγκ κατάφερε να αξιοποιήσει στο έπακρο τα μάτια και την κίνηση του σώματός της.
📍Δυνατές ανθρώπινες στιγμές χωρίς καμιά μονοτονία, αντιθέσεις ζωογόνες, όπως την παραμονή της Πρωτομαγιάς του ’44 μέσα στο χώρο του Χαϊδαριού και στην ψυχή των αγωνιστών, από τη μια ο επικείμενος θάνατος και από την άλλη η ζωή με το γλέντι των μελλοθανάτων.
🎭Οι υπόλοιποι, επίσης άξιοι ηθοποιοί, παρουσίασαν δίπλα στην κεντρική ιστορία του Ναπολέοντα Σουκατζίδη, δηλαδή την άρνηση της ζωής πάνω στον ανθό της για την αξιοπρέπειά του, σημαντικές μικρές παράλληλες ιστορίες.
Όλες μαζί, η κεντρική και οι παράλληλες ιστορίες πέτυχαν την άριστη αναπαράσταση (με ειλικρίνεια και ωμότητα) του ήθους εκείνης της δύσκολης εποχής. Κυρίως του 1944, όταν το νικημένο ναζιστικό θηρίο έκανε τις ύστατες απέλπιδες κινήσεις του, στρεφόμενο πια μόνο κατά των Σοβιετικών Χωρών.
🎬Στην ταινία – μια βαθειά κοινωνιολογική ανάλυση με βάση την ιστορία – ο σκηνοθέτης έδωσε μέσα από τις ιστορίες των αγωνιστών του Χαϊδαριού την πορεία της Ελλάδας και του λαϊκού της κινήματος μέσα στον Κόσμο, από τον Μεσοπόλεμο και τη δικτατορία του Θρόνου, ως την Κατοχή. Έδειξε το ήθος των ανθρώπων και κυρίως τη δύναμη και την αντοχή των ιδεών του ανθρωπισμού, που κρατούσε όρθιους τους κρατούμενους αγωνιστές απέναντι στη σιδερένια εξουσία του φασισμού.
Η δύναμη των ιδεών του Σουκατζίδη και των συναγωνιστών του αναδεικνύει τη διαχρονική τους αξία και την αναγκαιότητά τους πάντοτε, κυρίως στις δύσκολες σημερινές εποχές και σ’ αυτές που έρχονται απειλητικές. Πως μόνο με τη συνειδητοποίηση, την ενεργό συμμετοχή και τον αγώνα για ελευθερία και δικαιοσύνη η ανθρωπότητα θα βαδίσει μπροστά.
🌑Ορθώνεται μπροστά μας στην οθόνη η προσωπικότητα του τραγικού ήρωα, του Έλληνα διερμηνέα Ναπολέοντα Σουκατζίδη, που θυσίασε τη ζωή του για την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και τις παραπάνω αξίες, αφού δε δέχτηκε να εξαιρεθεί και, ενώ μπορούσε να ζήσει, εκείνος βάδισε στο θάνατο μαζί με τους εκατόν ενενήντα εννιά συντρόφους του. Για να μην μπει άλλος κρατούμενος στη θέση του.
Δύο αντίθετοι κόσμοι αναμετριούνται στην ταινία: ο κόσμος του Ναπολέοντα με τον κόσμο του γερμανού διοικητή, ναζί και Ες Ες, Καρλ Φίσερ. Το τέλειο παίξιμο των ηθοποιών που υποδύονται του δύο αυτούς ήρωες μας αιχμαλωτίζει. Με τα μάτια, την έκφραση, το λόγο και τη στάση τους. Δύο αντίθετοι κόσμοι ορθώνονται μπροστά μας και αυτοαναλύονται. Ο διάλογος του Φίσερ με τον Σουκατζίδη, οι δύο αντίθετες στάσεις ζωής, αποτελούν την κορυφαία στιγμή της ταινίας :
– Σου χαρίζω τη ζωή. Εγώ θα αναλάβω τις ευθύνες στους ανωτέρους μου.
-Γιατί εμένα;
– Θέλω να θυμάμαι μέσα στους τόσους θανάτους πως σου χάρισα τη ζωή. Θέλω να σε θυμάμαι διαφορετικά. Και όχι με τη σφαίρα στην καρδιά σου. Θα βάλω έναν τρελό. Έναν αδύναμο στη θέση σου.
– Αρνούμαι, αφού η θέση μου δε θα μείνει κενή και θα την πάρει ένας άλλος άνθρωπος, ένας συνάνθρωπός μου. Η πρότασή σας είναι ατιμωτική. Θέλεις να με ξεφτιλίσεις μπροστά στους συντρόφους μου. Σε δύο ώρες θα κείτομαι με τους συντρόφους μου στο χώμα.
Σ’ αυτό το ποιοτικό, ώριμο έργο του Παντελή Βούλγαρη και της Ιωάννας Καρυστιάνη αρκούν εκατόν έξι λεπτά, χαμηλόφωνα και χωρίς εφέ, για να φανεί περίτρανα πως η ψυχή παίρνει δύναμη και κουράγιο από τα ανθρωπιστικά ιδανικά και τις αξίες μας, της Ελευθερίας, της Αγάπης, της Αξιοπρέπειας, της Ανθρωπιάς. Στο δύσκολο αγώνα του ανθρώπου που κρατά ως το τέλος.
* Κείμενο: Άννα Μανουκάκη – Μεταξάκη, Φιλόλογος, Ερευνήτρια της Ιστορίας και Συγγραφέας
